Rozkaz generała Bolesława Roi z 4 listopada 1918 roku
Jesienią 1918 roku, w obliczu rozpadu monarchii austro-węgierskiej, w Krakowie rozpoczęły się działania zmierzające do przejęcia władzy przez Polaków. Na czele polskich sił wojskowych w mieście stanął generał brygady Bolesław Roja – oficer Legionów Polskich i uczestnik walk o niepodległość.
W nocy z 30 na 31 października 1918 r. generał Roja dowodził akcją rozbrojenia austriackiego garnizonu i przejęcia kontroli nad Krakowem. W kolejnych dniach jego władza objęła znaczną część Galicji, stając się fundamentem tworzącego się Wojska Polskiego. Wkrótce po przejęciu władzy jako Komendant Wojsk Polskich w Krakowie, wydał Rozkaz Nr 4, w którym w punkcie ósmym polecił utworzenie Straży Kolejowej. Fragment rozkazu brzmiał:
“Celem zabezpieczenia majątku i urządzeń kolejowych, będących dziś własnością
Państwa Polskiego oraz ochrony bezpieczeństwa życia zarówno podróżnych jaki personelu kolejowego Dyrekcj Kolei Państwowych w Krakowie organizuje Straż Kolejową w większych stacjach węzłowych jak: Krakowie, Tarnowie, Podgórzu, Płaszowie, Dębicy, Rzeszowie, Sanoku, Jaśle, Stróżach, Rozwadowie, Nowym Sączu, Suchej, Żywcu i Woli Duchackiej. Dyrekcja Kolei Państwowych porozumie się z Komendą Miasta w sprawie przydzielenia ilości broni i amunicji oraz o jak największe wyznaczenie odpowiedniej liczby wojskowych Instruktorów dla wyszkolenia w służbie bodącej Straży Kolejowej w kierunku obchodzenia się z bronią”
Rozkaz ten był jednym z pierwszych dokumentów organizujących struktury bezpieczeństwa w odradzającym się państwie. Kolej – jako kluczowy element komunikacji i transportu wojskowego – wymagała szczególnej ochrony przed kradzieżami, sabotażem i zamieszkami, które w tamtym czasie stanowiły realne zagrożenie.
Straż Kolejowa pełniła funkcję zbrojnej formacji ochronnej, działającej na terenie całej Galicji. Jej członkowie dbali o bezpieczeństwo pociągów, dworców i infrastruktury kolejowej, a także wspierali utrzymanie porządku publicznego w okresie przejściowym między końcem wojny a tworzeniem regularnej administracji państwowej.
Z czasem formacja ta stała się zalążkiem późniejszych struktur ochrony kolei w II Rzeczypospolitej. 18 listopada 1918 roku Naczelnik Państwa Józef Piłsudski powołał Straż Kolejową, która później przekształciła się w Straż Ochrony Kolei, instytucję funkcjonującą do dziś.
Generał Bolesław Roja był jednym z tych oficerów, którzy łączyli doświadczenie wojskowe z działalnością niepodległościową. Walczył w Legionach Polskich, a w listopadzie 1918 roku odegrał kluczową rolę w przejęciu władzy w Krakowie z rąk Austriaków. Jego decyzje, w tym rozkaz o utworzeniu Straży Kolejowej, świadczą o ogromnej odpowiedzialności za budowę struktur państwowych i zapewnienie ładu w trudnym, rewolucyjnym czasie.
Dziś, po ponad stu latach, rozkaz generała Bolesława Roi z 4 listopada 1918 r. uznawany jest za początek historii polskich formacji kolejowych. Straż Kolejowa, powołana w tamtych burzliwych dniach, stała się symbolem troski o bezpieczeństwo i porządek w odradzającej się Polsce.
Foto. IPN, Biblioteka Jagiellońska
