106 lat w służbie Niepodległej
Kiedy po latach zaborów na nowo tworzyło się państwo polskie, nadal trwały walki o poszerzanie i utrwalanie granic. Kraj był zacofany i zdewastowany, brak było dróg. W tamtych czasach szlaki kolejowe decydowały o sukcesach na froncie. Umożliwiały one masowy transport żołnierzy i zaopatrzenie wojska w broń i żywność. Dlatego jedną z pierwszych decyzji władz odrodzonej Rzeczypospolitej była troska o mienie kolejowe oraz bezpieczeństwo podróżnych i towarów na żelaznych szlakach. Stan taki siłą rzeczy nasunął potrzebę zorganizowania jednolitej formacji zbrojnej o charakterze policyjnym, mającej na celu zwalczanie przestępstwa wyłącznie na terenach kolejowych.
Dlatego też już 4 listopada 1918 roku na terenach Galicji, Krakowa i Przemyśla Komendant Wojsk Polskich generał Bolesław Roja, wydał rozkaz o utworzeniu Straży Kolejowej przeznaczonej do ochrony bezpieczeństwa życia zarówno podróżnych jak i personelu kolejowego Dyrekcji Kolei Państwowych w Krakowie oraz o zabezpieczeniu majątku i urządzeń kolejowych, będących własnością Państwa Polskiego. Wraz z odzyskaniem przez Polskę niepodległości, wzrosło znaczenie Straży Kolejowej, którą 18 listopada 1918 roku upaństwowiono dekretem Naczelnika Państwa Józefa Piłsudskiego. Formacja porządkowo pozostająca pod nadzorem i zwierzchnictwem Ministerstwa Kolei Żelaznych. Pierwszym dowódcą Straży w stopniu pułkownika został Emil Rauer.
Zadaniem pierwszej formacji mundurowej w II Rzeczypospolitej była ochrona terenu kolejowego oraz wszelkiego majątku Kolei Państwowych, zapewnienie bezpieczeństwa osobistego pasażerów oraz ich mienia, ochrona transportów państwowych, komunalnych i prywatnych, utrzymanie ładu, porządku i bezpieczeństwa publicznego na dworcach kolejowych i terenach stacyjnych, ochrona mostów i linii telegraficznych w obrębie wywłaszczenia kolejowego oraz kontrola nad wykonywaniem przepisów prawnych. Jednocześnie powołano Główny Zarząd Straży Kolejowej w Warszawie.
Straż Kolejowa była niezwykle ważna dla funkcjonowania młodego państwa. Świadczy o tym fakt podporządkowania jej wiosną 1919 roku Ministrowi Spraw Wojskowych. Wprawdzie w czasie stu sześciu lat jej funkcjonowania zmieniała się nazwa, podporządkowanie oraz umundurowanie funkcjonariuszy, ale nikt nie kwestionował zasadności powołania tej formacji. Cel zawsze pozostawał ten sam, niezmienny – troska o Ojczyznę, o jej bezpieczeństwo, o jej interes gospodarczy, o bezpieczeństwo ludzi i mienia na szlakach kolejowych.
Funkcjonariusze tej formacji zdali egzamin z patriotycznej postawy w czasie, kiedy odradzało się nasze państwo. Nie zawiedli w czasie zmagań z Armią Czerwoną w 1920 roku. Napisali także chlubną historię wierności Ojczyźnie we wrześniu 1939 roku, kiedy zaangażowali się w walkę z hitlerowskimi Niemcami i sowiecką Rosją. Wielu z nich za wierność złożonej przysiędze zapłaciło więzieniem, zsyłką na Sybir lub do niemieckich obozów. Najbardziej dramatyczny rozdział napisali Ci, którzy spoczywają na wojennych cmentarzach w Katyniu i Miednoje oraz w innych miejscach kaźni.
Straż Ochrony Kolei, jako spadkobierczyni wartości przedwojennej Straży Kolejowej, podejmuje ciągle nowe działania na rzecz wzmacniania i kultywowania wartości patriotycznych. Szacunek dla barw i symboli narodowych oraz munduru, podtrzymywanie tradycji Straży Kolejowej to przedmiot nieustannej troski kierownictwa Komendy Głównej Straży Ochrony Kolei.
Dzisiejsza Straż Ochrony Kolei to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu, przeznaczona do ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego na obszarze kolejowym, w pociągach i innych pojazdach kolejowych oraz dworcach kolejowych, usytuowana w strukturach państwowego zarządcy infrastruktury kolejowej PKP Polskie Linie Kolejowe S. A. Straż Ochrony Kolei została utworzona na mocy Ustawy o transporcie kolejowym, nadzór nad formacją sprawuje Ministerstwo Infrastruktury. Zwierzchnikiem wszystkich funkcjonariuszy i pracowników cywilnych formacji jest Komendant Główny Straży Ochrony Kolei.
Straż Ochrony Kolei ochrania prawie 19 tysięcy kilometrów linii kolejowych, to ponad pięciokrotnie więcej niż długość granic Polski, blisko 7,5 tysiąca pociągów pasażerskich i towarowych w ciągu doby. Objętych ochroną ze strony SOK jest ponad 600 najważniejszych dworców kolejowych w Polsce obsługujących ruch międzynarodowy, międzywojewódzki i regionalny, a także prawie 15 tysięcy przejazdów kolejowo-drogowych, wszystkich kategorii. Formacja składa się z 16 Komend Regionalnych: Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Poznaniu, Wrocławiu, Katowicach, Szczecinie, Lublin, Łodzi, Bydgoszczy, Kielcach, Opolu, Przemyślu, Białystoku, Zielonej Górze i Iławie oraz 78 posterunków. W Straży Ochrony Kolei funkcjonuje Ośrodek Szkolenia Zawodowego w Zbąszyniu z filią w Przemyślu.
Oficjalne uroczystości z okazji 106. rocznicy powołania SOK odbędą się 20 listopada 2024 roku w Centrali PKP Polskich Linii Kolejowych S.A. w Warszawie z udziałem wiceministra Infrastruktury.
